034. Oturum: Çıkar Nedir?

27.07.2021

Soru: Çıkar nedir? Sizin için çıkar nedir?

Ömer: Çıkar nedir? İşime gelen bu demektir. Bir insanın diğer insanlardan farkını ortaya çıkaran yol da diyebiliriz. Arkaik dönemlerde iyi meyveyi saklayan – tohum için ya da tüketmek için- arkadaş aslında bunu yapıyor. Çıkarını gözetiyor. Mülkiyetçi bir bakış açısı temelli bir kavram olduğunu düşünüyorum.  Çıkar,  sahiplidir. İçinde mutlaka bir gizli özne barındırır.  Tersinden de bakmamız gerekir. İnsan kendisi için kötü ya da faydasız olanı ister mi? Faydasız olan, çıkar olabilir mi?

Hazal:  “Çıkar” diye bir şey yok. “Karşılıklı iyilik hali” (alışveriş/sevgi iyilik güzellik) varsa çıkar denilmez. Duygusal/maddi olarak tek taraflı almak ve geri vermeden kullanmaksa çıkardır.

Karma Sanatevi: Fazla olanın iadesiyle karşı tarafa fayda sağlayabilmeye çıkar denir. Fazla olan dengeye geldiğinde çıkar da ortadan kalkacaktır. Çıkar çatışması diyeceksiniz ama yine aynı şey geçerli, ortada bir şey olmazsa çıkar da olmuyor. İyi bir söz işittiğimde çıkar eksiltmeden ortaya sunulan artık şey ya da ortada olan materyalin el değiştirmesi olarak da düşünülebilir.

Oli: Çıkardığım çıkarları ne zaman geri vereceğiz? Yaşam hakkında çıkardığım fikirlere çıkar denir.

Ataerkil yapılarda soyu devam ettirme, soyadını sürdürme, mirası bölmeme gibi yine faydacılık üstünden çıkar koruyan uygulamaları biliyoruz. Karma Sanatevi’nin sözüne ettiği artık ya da fazlanın paylaşılması, sanıyorum çıkarın en pozitif hali olan işteş hali olabilir.

Burak: Devamlılığı olmayan karşılıklı medet ummak olarak tanımlayabilir miyiz? Süreklilik olursa sanki yardımlaşma olur gibi geldi.

Burak Eren: Çıkar hayatın her yerinde var. Ararsak buluruz. Çıkar bence iyi ya da kötü değildir. Sadece bir durumdur.

Ayda: Çıkar salt olanı verme/alma tabanlı durumlar mı? Ben çıkarın sadece meta aidiyeti üzerinden tanımlanabileceğini düşünmüyorum. Benim manevi çıkarlarım da var. Muhabbet ederek güzel vakit geçirmek gibi çıkarım da var. Çıkarı metaya indirmek doğru gelmiyor.

Ömer: Çıkar her yaptığımızda ve yapmadığımızda kendiliğinden mevcut.  Kendimizi yaratmak bile kendimizin çıkarına.  Kendimizi soysuz ilan etmek bile yine kendimizin çıkarına. Kimliğimizi öldürmek bile çıkarımıza olan bir davranış. Mesela; vadedilmiş vasat cennete gidebilmek için canlı bomba olmayı kabul etmek ancak çıkarla yani cennete gidebilme umuduyla açıklanabilir. Oysaki inanç, genel olarak öldürmemeyi salık verir.

(Oturumun bu noktasında Dante – İlahi Komedya üstüne konuşuldu.)

Karma Sanatevi: İdeolojik ya da teolojik olarak rasyonelize etmek belki hızlanıyordur ama hayatın her alanında böyle mi? Belki de çıkarın olmadığı yere bakmak lazım.

Kiper: Ben de çıkarı pozitif ya da negatif tanımlamıyorum. Benim için çıkar çatışması uyuşmazlık demek örneğin. Ortak istekler sonuçlanınca, farklı istekler ortaya çıkınca çıkar çatışması oluşuyor. Bu nedenle çıkarın olmadığı yer var mı emin olamıyorum.

Hasan: Çıkarın tersi fedakârlık olabilir mi? Fedakârlık zaten kavram olarak da pozitif algıladığımız, çıkarsa negatif algıladığımız bir kavram.  

Ayda: Yani çıkar gözetmediğimiz her durumda fedakârlık mı yapmış oluyoruz? Bana pek öyleymiş gibi gelmiyor.

Ömer: Çıkarsız bir ilişki derken neyi kastediyoruz? Birinin bize zarar vermemesi de bir çıkar değil mi? Toksik ya da patolojik ilişki kurmuyorsak ilişki kurmayı seçtiğimiz kişiyi çıkarlarımıza göre seçmiyor muyuz?

Karma Sanatevi: Fedakârlık bence mağduriyet yaratmaya meyilli bir kavram. Belki çıkar kavramını dengelememizi sağlayan, sanat olabilir. Çıkar, kaos durumu çıkan hayati bir organdır ve bu organ ancak sanatla zapturapt altına alınabilir.   

Kiper: Bence ilişkisizlik halinde bile bir çıkar var.

Çıkar Nedir?

Uhri: Çıkar kavramından bahsedebilmemiz için en az iki kişinin olması gerekiyor. Adada Robinson Crusoe’nun Cuma’dan önce neyle ya da kiminle çıkar ilişkisi var? Çıkar, sosyalleşmeyle ilgili bir kavram. İki insanın ilişki kurarken ön kabulü insanın bencil olduğudur. İnsanlar, ortak değerler, ortak çıkarlar, benzerlik, nedensellik ve bitişiklikle bencilliğini törpülemeye çalışır. Çıkar; insanın uydurduğu ‘denge arayışı’ içinden çıkan bir kavram. Dervişin bir çıkarı olmadığı için çıkar üstüne kurulu bir dünyada “dervişlik” çok şey anlatır.

Erdi: Çıkar içinde kâr barındırır. Ahlaki bir konu, her eylem çıkar içerir. Refaha ilerlemek için yaptığımız her şeyi çıkarımız için yapmış oluyoruz. Her birey, kendi çıkarına uygun davranırsa, ülke geneli düzelir. (Çevremizdeki tüm malları göz önünde bulundurup mevcut rahatsızlıklarını gidermek. – Editör Notu: Kendi çıkarımızın ortak çıkarla çelişmesi halinde ortak çıkarı seçme halini olağan hal kabul ederek konuşuyor.)

Nemo: Çıkar benim için sevmediğimiz insanlara hoşgörü ile yaklaşmak zorunda olma durumudur.

– ki doğa da bunu bilinçli tercih edilmesi normal olandır- diğerlerini gözetmeme ya da önemsememeye çıkarına uygun davranmak diyor.

Ayda: Çıkarın ortaya çıkması için niyet mi gerekir?

Batuhan: Niyet dediğinizde bir farkındalık işin içine giriyor. Siz farkına varsanız da varmasanız da aslında tüm davranışlarınızı tek büyük çıkarınız olan hayatta kalmaya göre şekillendiriyorsunuz. Bu nedenle değil mi ki hayallere giden yol risklerle dolu kabul edilirken – bilinmez risktir- diğer bilinen yolları seçmemiz tembihlenir, öğütlenir.